Groep, respect en dienstbaarheid
Op de Nederlandse werkvloer staan assertiviteit en creativiteit hoog in het vaandel. In Japan zijn volgzaamheid, respect en dienstbaarheid juist veel belangrijker. Japanners zijn echt op de groep gericht, terwijl voor Nederlanders het individu heel belangrijk is. Het belang van de groep en harmonie in die groep, dateert uit het begin van onze jaartelling toen Japanners samen moesten werken op collectieve boerderijen om te kunnen overleven.
Voorbeelden van respect en dienstbaarheid zie je op allerlei manieren terug in Japan. Zo maakt de conducteur in elke wagon een buiging naar de reizigers en winkelbedienden buigen naar hun klanten bij de opening van hun winkel. Mensen op straat dragen maskers voor hun mond en neus om anderen niet met hun eigen bacillen te besmetten.
Onze Japanse partner en gids Jules vertelde me dat Japanners haar veel succes wensten bij het begeleiden van onze groep, in hun ogen wel zeer zelfstandige en eigengereide personen. Bij Toyota Engineering volgden we een workshop Kaizen; oftewel hoe je werkprocessen continu kunt verbeteren. We kregen de opdracht om in een groep een ventilator in elkaar te zetten, waarbij we door aanpassingen in ons werkproces de productietijd moesten verbeteren. Toen we aan het eind van de workshop presenteerden aan de Japanse cursusleiding, kwam één groep met een hele andere insteek naar voren. In plaats van het proces te optimaliseren hadden ze bedacht hoe ze een veel mooiere ventilator konden bouwen en daar veel meer geld voor konden vragen. Een typisch gevalletje Nederlandse assertiviteit en creativiteit.
Betekenis van werk
Japan heeft een zeer overspannen arbeidsmarkt. De vergrijzing is groot en het geboortecijfer laag. De werkloosheid bedraagt slechts 2,7%. Door middel van robotisering wordt geprobeerd werk te automatiseren. Ook is er het streven om meer vrouwen aan het werk te krijgen.
Tegelijkertijd valt het op dat als je in Japan bedrijven bezoekt, je veel functies ziet die in Nederland zijn geautomatiseerd of dat er in onze ogen inefficiënt gewerkt wordt. We zien veel verkeersregelaars waar in Nederland borden zouden staan. Meerdere mensen doen werk dat in Nederland door 1 persoon gedaan zou moeten worden. De positieve kant hiervan is dat deze mensen allemaal iets toevoegen aan de maatschappij en dat ook zo voelen.
Een andere observatie is dat Japanners lange dagen maken. Door het belang van hiërarchie kun je in veel bedrijven pas naar huis als je baas ook naar huis gaat, zelfs als je eigenlijk geen werk meer te doen hebt. Japanners hebben weinig vrije dagen en korte vakanties. In Japan bestaat er zelfs een term voor doodgaan door te hard werken: karoshi.
Ook werken er nog steeds weinig vrouwen in Japan. Belastingen zorgen ervoor dat het niet interessant is om meer inkomen te verwerven en daarnaast is er een tekort aan kinderopvang, terwijl mannen veel moeten overwerken. Maar ook culturele elementen spelen een belangrijke rol. Veel vrouwen zijn hoger opgeleid dan mannen, maar stoppen met werken als ze een kind krijgen of zelfs al zodra ze getrouwd zijn, omdat huwelijk en moederschap als een fulltime baan voor de vrouw worden gezien.
Goed georganiseerd
De Japanners zijn zeer goed georganiseerd. De treinen rijden op de minuut nauwkeurig, het is druk op straat, maar niet luid en je botst niet tegen mensen op. Zakelijke afspraken die we vooraf maakten, werden tot in detail nauwkeurig voorbereid. Dit komt ook doordat Japanners niet van onzekerheid houden, omdat dit kans op fouten geeft en daarmee tot gezichtsverlies kan leiden.
Japanners blinken uit in kosteneffectief produceren. Met filosofieën als Kaizen proberen ze processen continu te verbeteren. En Japanners zijn volgzaam. Een besluitvormingsproces kan extreem lang duren, omdat iedereen betrokken wordt, maar als een beslissing genomen wordt, dan gaat iedereen daar in mee.
Vertrouwen is in dit alles heel belangrijk en daarom kost relaties opbouwen in Japan veel tijd. Tegelijkertijd is het ook heel mooi om te zien hoe Japanners ook op basis van vertrouwen werken. Als wij als VoyEdge groepsreserveringen doen voor bv. restaurants, is het in het Amerika heel gewoon om ruim van tevoren al het grootste deel te moeten betalen. Ze proberen zelfs al vooraf een fooi van 20% of meer te bedingen. In Japan hebben we bij geen één restaurant vooraf contracten moeten tekenen of moeten aanbetalen. En in Japan geef je geen fooien: service is een vanzelfsprekend onderdeel van het product dat geleverd wordt.
Schoon
Zelfs in miljoenenstad Tokio zijn de straten brandschoon. Er zijn vrijwel geen afvalbakken, maar Japanners zijn gewend om hun afval mee naar huis te nemen. Op basisscholen zijn geen schoonmakers in dienst, maar kinderen maken in ploegen de toiletten en het schoolplein schoon. Ook hebben ze keukendienst. Van jongs af aan leren ze dat je (mee)zorgt voor de andere mensen om je heen. In huizen, tempels en restaurants trek je bij binnenkomst je schoenen uit. Bij de toiletten staan slippers voor je klaar. We bezochten in november een afvalverbrandingsinstallatie in Tokio en we verbaasden ons erover hoe brandschoon de fabriek was. Openbare toiletten zijn altijd schoon. En de toiletten in Japan zijn sowieso technische hoogstandjes. Er zitten zoveel mogelijkheden op (warme bril, geluidjes om andere geluiden te verbloemen, bidet functie), dat het soms zoeken was naar de doortrek knop.
Gezonde keuken
Japanners hebben een lange levensverwachting. Japanse kinderen zijn de gezondste kinderen ter wereld. Een belangrijke rol speelt de Japanse keuken waarin veel groenten en vis wordt gegeten. Japanners eten kleine porties waarbij de stelregel geldt: eet tot je 80 % vol zit. Ook is lichaamsbeweging van belang. Japanners lopen veel. En voor en tijdens het werk worden gezamenlijke sportactiviteiten ondernomen zoals “radio exercise”.
Slecht Engels
Wat ook opvalt tijdens een zakenreis naar Japan is dat veel Japanners geen of amper Engels spreken. Dat geldt zowel voor mensen in het bedrijfsleven als in de horeca of op toeristische plekken. Als je zaken wilt doen in Japan, zal je dan ook vaak gebruik moeten maken van een tolk. Men noemt verschillende redenen waarom Japanners zo slecht Engels spreken. Japan is een eilandstaat en de economie speelde zich lange tijd vooral af in Japan. Met de globalisering is het besef van het belang van Engels wel groter geworden en krijgen kinderen het op school. Daar wordt vooral gestuurd op leesvaardigheid. En omdat 98% van Japan uit Japanners bestaat, hebben mensen ook weinig mogelijkheid om te oefenen, wat veel mensen ook nog eens heel eng vinden, omdat ze bang zijn om fouten te maken en zo gezichtsverlies te leiden.
Kortom, Japan is een erg indrukwekkend land, met een hele andere, goed bewaarde cultuur, die je vooral mee moet maken. Ik was onder de indruk van het respect voor elkaar, de kalmte van mensen, de robotica, het geoliede openbaar vervoer, de high-tech toiletten en het oog voor detail. Tegelijkertijd was ik verbaasd over hoe slecht er Engels wordt gesproken en het feit dat de fax nog steeds wordt gebruikt. Binnenkort vertrek ik weer naar Japan en hoop ik mijn inzichten weer verder te verdiepen!
Natascha Walenberg